Ένα θεματικό μουσείο που μελετά, διασώζει και προβάλλει την πολιτιστική κληρονομιά και ταυτότητα του τόπου μας
Το Μουσείο της Ελιάς και του Ελληνικού Λαδιού στη Σπάρτη έχει ως κύριο σκοπό να αναδείξει τον πολιτισμό και την τεχνολογία της ελιάς και της ελαιοπαραγωγής, που συνδέεται άρρηκτα με την ελληνική, και γενικότερα τη μεσογειακή ταυτότητα. Είναι μοναδικό στο είδος του στην Ελλάδα και βρίσκεται στην καρδιά της Λακωνίας, μιας από τις κύριες ελαιοπαραγωγούς περιοχές της χώρας μας.
Στον άνω όροφο παρουσιάζονται οι πρώτες μαρτυρίες για την ελιά στον ελλαδικό χώρο, η συμβολή της στην οικονομία, από τους προϊστορικούς χρόνους μέχρι τον 20ό αιώνα, ο ρόλος της στη διατροφή, τη φροντίδα του σώματος (καλλωπισμός, φαρμακευτικές χρήσεις), τον φωτισμό, ενώ ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στη συμβολική διάσταση που προσλαμβάνει στη θρησκεία, τη μυθολογία, τα ήθη και τα έθιμα. Η ενότητα κλείνει με μια σύντομη παρουσίαση της θέσης της ελιάς στην τέχνη.
Ο κάτω όροφος του μουσείου είναι αφιερωμένος στην εξέλιξη της τεχνολογίας παραγωγής του ελαιολάδου από την αρχαιότητα έως την πρωτοβιομηχανική περίοδο. Μέσα στο μουσείο εκτίθεται η τεχνολογία των μεταβυζαντινών μηχανισμών. Ένα ζωοκίνητο ελαιοτριβείο, ένα ξύλινο διπλό πιεστήριο με βαρούλκο, μηχανοκίνητα ελαιοτριβεία (υδροκίνητο, ατμοκίνητο, πετρελαιοκίνητο και ηλεκτροκίνητο) σε μεγάλες κινούμενες μακέτες. Μία ενότητα της έκθεσης είναι αφιερωμένη στη σαπωνοποιία, οικιακή και βιομηχανική.
Στην υπαίθρια έκθεση γίνεται αναφορά στην ελαιοκαλλιέργεια και ελαιοσυλλογή, ενώ παρουσιάζονται επίσης τρία ελαιοτριβεία, ένα των Προϊστορικών, ένα των Αρχαίων και ένα των Βυζαντινών χρόνων, τα οποία τίθενται σε λειτουργία στο πλαίσιο εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων και προγραμμάτων. Στόχος του μουσείου είναι η λεγόμενη μη τυπική εκπαίδευση, της μορφής εκείνης η οποία συνδυάζει την ψυχαγωγία με εναλλακτικές μορφές και όχι η εκπαίδευση που προσφέρει ένα σχολείο ή ένα πανεπιστήμιο.
Εμβαθύνοντας σε αμιγώς κατασκευαστικά θέματα, πρόκειται για κατασκευή με μεταλλικό φέροντα οργανισμό. Έχει ωστόσο διατηρηθεί μέρος της πέτρινης πρόσοψης της παλιάς Ηλεκτρικής Εταιρείας της Σπάρτης. Και αυτό συμβαίνει επιμελώς μια και ο μεταλλικός σκελετός δεν έρχεται σε επαφή με το πέτρινο στοιχείο αλλά οπισθοχωρεί αφήνοντας ικανή απόσταση για να περάσουν οι κλίμακες κατακόρυφης επικοινωνίας και να εισχωρήσει το φυσικό φώς μέσα από τα ανοίγματα της οροφής.
Πέρα από την προσεγμένη εφαρμογή του φέροντος οργανισμού, ο χρωματισμός του «δένει» αρμονικά με την επιλογή των ξύλινων σανίδων της στέγης και του χυτού βιομηχανικού δαπέδου. Εντός του χυτού δαπέδου έχουν προεγκατασταθεί ηλεκτρολογικές και υδραυλικές υποδομές των οποίων τις απολήξεις (καπάκια) συναντούμε συχνά πυκνά σε διάφορα σημεία του χώρου.
Αυτό που όμως κυριολεκτικά «κλέβει την παράσταση» είναι η επιλογή εμφανών τοιχοποιιών από τούβλα. Αυτό το συναντάμε μόνον εσωτερικά στο μουσείο αφού εξωτερικά δεν αποκαλύπτεται. Ωστόσο προκαλεί εντύπωση η προσεγμένη κατασκευή, η δομικά ορθή τοποθέτηση και αλληλουχία των στοιχείων και βέβαια, το σημαντικότερο ίσως όλων, η ενιαίου πάχους στρώσεις κονιάματος ανάμεσα στα τούβλα, καθ’ όλο το μήκος και ύψος των τοιχοποιιών. Μια απόδοση που ακόμη κι ένα όχι και τόσο έμπειρο μάτι θα παρατηρούσε σε περίπτωση έστω και μικρής κακοτεχνίας.
Επάνω στην εμφανή τοιχοποιία θα παρατηρήσει κανείς ότι οι πρίζες και τα λοιπά ηλεκτρολογικά στοιχεία έχουν εφαρμοστεί χωρίς να φαίνονται οι καλωδιώσεις. Η διαπίστωση έρχεται εύκολα στο μυαλό, εντυπωσιάζει συνάμα: Οι καλωδιώσεις πέρασαν μέσα από τις οπές των τούβλων! (;)
Το κτίριο έχει βραβευθεί στα Βραβεία Αρχιτεκτονικού έργου 2005 και ειδικότερα στην κατηγορία ΙV – ΕΥΠΑΛΙΝΟΣ. Όποιος βρεθεί στην πόλη της Σπάρτης, μην επισκεφθεί μόνο τον Μυστρά. Αξίζει και μια δίωρη βόλτα στο Μουσείο της Ελιάς και του Ελληνικού Λαδιού. Για τα εκθέματα εντός και επί του κτιρίου!
ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ: ΠΛΕΙΑΣ Ε.Π.Ε. - Δ. Διαμαντόπουλος, Ο. Βιγγόπουλος, Κ. ΓκιουλέκαΑΡΧΙΤΕΚΤΩΝ ΕΡΓΟΥ: Δ. Διαμαντόπουλος
ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΕΣ: Ν. Χρυσού, Β. Παπαδάκου, Κ. Κουνάδη
ΣΥΝΕΡΓΑΤΗΣ ΠΡΟΚΑΤΑΡΚΤΙΚΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ: Κ. Πιτούλη
ΣΤΑΤΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ: Σ. Κουνάδης
Η/Μ ΜΕΛΕΤΗ: Ι. Ασκητόπουλος
ΕΠΙΒΛΕΨΗ ΕΡΓΟΥ & ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ: Γ. Γιαξόγλου
ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ: ΕΡΓΟΝΕΤ Α.Ε.
ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΕΡΓΟΥ: Κ. Κωνσταντίνου
ΕΡΓΟΔΟΤΗΣ: Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς
ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΜΕΛΕΤΩΝ ΕΚΤΕΛΕΣΗΣ & ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ: Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς
ΙΔΙΟΚΤΗΤΗΣ: Δήμος Σπάρτης
ΧΡΟΝΟΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ:2000-2002