Όταν ο κ. Γιώργος με φώναξε στο γραφείο του ήμουν δεν ήμουν 21 χρονών. Είχε δει τα σχέδιά μου στο Πολυτεχνείο και του άρεσαν. Σχεδιάζαμε στο χέρι τότε.“Έρχεσαι στο γραφείο να δουλέψεις δύο σειρές σχεδίων που θέλω;”
Ήδη τότε, δούλευα ήδη 2-3 χρόνια σε εκείνο το φροντιστήριο για το γραμμικό σχέδιο. Ήταν όμως το πρώτο μου αρχιτεκτονικό γραφείο. Είδα σχεδιαστήρια, είδα πολλά προχειρόχαρτα, πολλά ριζόχαρτα και μπόλικη σκέψη αραδιασμένη στα τραπέζια, είδα και άλλα πολλά και ωραία πράγματα. Από εκείνους τους 2 μήνες μου 'χει μείνει η ανάμνηση από ένα πολύ ήπιο περιβάλλον. Κάτι οι αργοί ρυθμοί, κάτι η απουσία προθεσμιών, συνέθεταν μια ήσυχη ατμόσφαιρα που επέτρεπε να δουλέψεις πραγματικά. Να συνθέσεις χωρίς να πρέπει να ...προλάβεις, χωρίς να απαντάς σε τηλέφωνα... Να είσαι αρχιτέκτονας και όχι μάνατζερ!
Ακόμη και σήμερα, όταν περνάω από το Green Park τους θυμάμαι με νοσταλγία. Το γραφείο είναι κλειστό. Θα 'χουνε μεγαλώσει τώρα...
Είχε και συνέταιρο ο κ. Γιώργος, τον κ. Νάσο. Εκείνος δεν είχε βοηθό, δούλευε μόνος του. Τολμηρός τύπος, στον υπολογιστή δούλευε... “Σοβαρά μιλάς κύριε Νάσο; Πως μπορείς και σχεδιάζεις με το mouse;” Το 1994 δεν ξέραμε τι πάει να πει φωτορεαλισμός, οι κύκλοι στο σχέδιο τυπώνονταν σαν οκτάγωνα και ο κ. Νάσος πάλευε να το μάθει το ρημάδι... “Τούτη τη μελέτη θέλω να τη βάλω του χρόνου στην Biennale Νέων Ελλήνων Αρχιτεκτόνων, θέλω να τη δουλέψω καλά” θυμάμαι να λέει...
Δεν έμαθα αν το κατάφερε. Έμαθα όμως από τότε οτι ήταν σημαντική διάκριση να καταφέρεις να μπεις στη Biennale... Ήταν σημαντική έκθεση, αν και ήταν ακόμη πολύ νωρίς... Θα ήταν η 1η Biennale
Σήμερα;
Η πρώτη έκθεση έγινε το 1995 και μέχρι σήμερα έχουν ήδη περάσει 8 τέτοιες εκθέσεις από τα μάτια μας... Και είδαμε πολλά, διάφορα και όμορφα. Ξέρεις, για τον αρχιτέκτονα (για τον μηχανικό καλύτερα) η Biennale είναι κάτι σαν καημός... Φεύγεις από 'κει έχοντας δει άρτιες δουλειές, καθαρές γραμμές, νοήματα και πλαστικότητες... Λειτουργίες και φόρμες! Κι όταν κατεβαίνεις τη ράμπα του γυρισμού σε πιάνει το παράπονο, μένει καρφωμένο στο μυαλό ένα ερώτημα... “Γιατί να μην μπορώ να πετύχω κι εγώ μια τέτοια μελέτη;”
Πλησιάζω στα 45, όπου να 'ναι θα εκπνεύσει το όριο ηλικίας. Λόγω της τροπής που πήρε η “αρχιτεκτονική” μου, το όνειρο έχει πετάξει εδώ και καιρό. Και το μόνο που μου μένει είναι να χαίρομαι για δυο τρεις καλούς φίλους που κατάφεραν ό,τι ονειρεύονταν! Είδα το όνομά τους! Συμμετείχαν!
Αλλά, μια στιγμή... Είναι σήμερα η biennale αυτό που ήταν κάποτε; Τι θα είναι αυτό που θα μου μείνει από την επίσκεψή μου στην 8η Biennale; Εκτός από τους φίλους με τους οποίους “μεγαλώσαμε μαζί” και χάρηκα αφάνταστα για την παρουσία τους σε μια τέτοια έκθεση, κατά τα άλλα, είδα λίγο ως πολύ τα ίδια ονόματα...
Είδα κιόλας, κάθε ένας από τους “γνωστούς” να έχει δύο, τρία ίσως και περισσότερα έργα... ανάμεσα σε σύνολο από -όλες κι όλες- 59 μελέτες και κατασκευές!
Κι είδα κι εκείνους που ...έργα τους ήταν και στην προηγούμενη biennale... Ίσως και στην πιο πριν από αυτήν...
Κι είδα την ίδια περίπου αρχιτεκτονική που είδα στις προηγούμενες εκθέσεις...
Για κάποιον που εμφανίζεται πολλές συνεχόμενες φορές στο θεσμό, ή με περισσότερα του ενός έργα, αποτελεί δείγμα σταθερότητας της ποιότητας εργασίας του. Και όταν αυτό γίνεται σε τόσο υψηλό επίπεδο τότε συζητάμε πλέον για ονόματα όχι “πρωτόβγαλτα” αλλά “εγνωσμένης αξίας”. Προσοχή όμως: Η απόσταση από την προβολή και την ανάδειξη μέχρι την κατ' επανάληψη έκθεση του ενός είναι μικρή. Και είναι εύκολα παρεξηγήσιμη αυτή η επανάληψη. Γεννά στο μυαλό διλήμματα αν η αρχιτεκτονική των νέων περιορίζεται εσκεμμένα σε λίγα ονόματα ή αν αυτά τα ονόματα επιλέγονται από ένα πολύ μικρό σακούλι και γι' αυτό -αναγκαστικά- επαναλαμβάνονται...
Αν η biennale των νέων (προσέξτε, των νέων) είναι μια αφορμή να γνωρίσουμε τους ανερχόμενους, να καθορίσουμε την κατεύθυνση που ορίζεται από αυτούς, τότε έτσι όπως γίνεται είναι λάθος. Αυτός ο περιορισμένος κύκλος της “ακαδημαϊκής” αρχιτεκτονικής πρέπει απαραιτήτως να διευρυνθεί! Όταν ο ορισμός μιας έκθεσης νέων είναι να προκριθεί η δουλειά και ο μόχθος των νέων με σκοπό να αναδείξουμε την “προοπτική”, την “τάση”, κι όταν τούτη η προοπτική εξετάζεται και παραλληλίζεται με τα κοινωνικοπολιτικά τεκταινόμενα, τότε θα έπρεπε οι επιλογές των ονομάτων και των έργων να αποτελούν έναυσμα για πολυδιάστατες συζητήσεις και όχι ...αξονικές!
Κατά τα δελτία τύπου που κυκλοφορούσαν, το κεντρικό σημείο ετούτης της 8ης biennale ήταν ότι, επειδή η οικοδομή φθίνει, θα παρουσιαζόντουσαν περισσότερα έργα σχεδιαστηρίου και λιγότερες εφαρμογές. Και από τις κουβέντες που επικράτησαν κατά τη διάρκεια της έκθεσης στέκομαι στα γραπτά ενός καθηγητή... Ενός από εκείνον τον αγαπημένο αλλά πάντοτε κλειστό (όσο κι αν λέει ότι θα ήθελε να ανοίξει προς τα έξω) ακαδημαϊκό κύκλο, του κ. Φιλιππίδη:
Μπροστά στα μάτια σου, χωρίς να το συνειδητοποιείς, είχαν περάσει φρέσκιες, αστραφτερές απόψεις για την αρχιτεκτονική. Κι ας μη μπορούσαν να υλοποιηθούν οι περισσότερες, περιείχαν ένα ζωντανό δημιουργικό πυρήνα. Μια αυτοπεποίθηση, μια δίψα για συνεχή αναζήτηση – τις κύριες προϋποθέσεις επιβίωσης.
Κι ας μην μπορούσαν, λέει, να υλοποιηθούν οι περισσότερες... Δηλαδή, την ώρα που εμείς “τακτοποιούμε” τα “υλοποιημένα” αυθαίρετα εκτρώματα μας, η ακαδημαϊκή κοινότητα λέει πως δεν πειράζει που δεν μπορούν να κατασκευαστούν τα της προκοπής αρχιτεκτονήματα! Μα, τελικά, πως θα προκρίνεις την ελπίδα που διαφημίζεις; Σίγουρα όχι με μακέτες και φωτορεαλιστικά!
Το Πολυτεχνείο δεν πρέπει να περιορίζεται στη στατιστική καταγραφή των ποσοστών μελέτης που καταλήγουν να μην κατασκευαστούν. Δεν πρέπει έτσι απλά να μας λέει ότι έχουμε καλή αρχιτεκτονική από τους νέους, και να σταματάει εκεί... Στο κάτω κάτω αν δεν παινέψεις την νέα γενιά, αν δεν της δώσεις την απαραίτητη ώθηση, θα οδηγηθείς αυτοδίκαια στην κατάρρευση.
Δεν κατασκευάζουμε... Δεν επιδιώκουμε να ανατρέψουμε κάθε λογής εμπόδιο και να κατασκευάσουμε! Είναι πολλές φορές που όταν τύχει να κατασκευάσουμε, το τελικό αποτέλεσμα απέχει από αυτό που οραματιστήκαμε. Και παλεύουμε με τους εαυτούς μας για να δικαιολογήσουμε τα δικά μας κακώς κείμενα. Γιατί μας “έτυχε” η κακιά πελάτισσα... ή ο αμφιβόλου φερεγγυότητας φορέας!
Διαθέτουμε ένα Πολυτεχνείο με υψηλό ακαδημαϊκό επίπεδο. Με brand new και ανοικτόμυαλους καθηγητές με διάθεση για δουλειά, που εξελίσσει τη διδασκαλία της αρχιτεκτονικής. Μια Αρχιτεκτονική σχολή που, με την δυναμική εδώ και 20 χρόνια “κορμπουζιάνικη” ταυτότητά της, μας έχει χαρίσει ένα σωρό εφόδια σκέψης, μελέτης, αφομοίωσης και ένταξης. Κι είμαστε περήφανοι όσοι περάσαμε από αυτήν. Εκεί που δυστυχώς χωλαίνει είναι στο πέραν του θεωρητικού, εκεί που αρνείται πεισματικά να προετοιμάσει, να κατευθύνει, (δεν είναι η πρώτη φορά που τα γράφω) είναι στο ...τι μας περιμένει μετά το δίπλωμα, εδώ έξω!
Κι εκεί είναι που αυτή η νέα γενιά πρέπει -όσο ακόμη είναι καιρός- να δώσει λίγο παραπάνω έμφαση. Στην πράξη. Εις βάρος της θεωρίας!!! Για να έχουμε τα εφόδια ως κοινότητα όχι να αντιμετωπίσουμε, αλλά να διαμορφώσουμε...
Υ.Γ. 1: Οι φωτογραφίες και η παραγωγή των παραπάνω σκέψεων είναι προϊόν των δύο εκθέσεων του περασμένου διμήνου. Ήταν και είναι καλό να τις δούμε ως ζεύγος εκθέσεων – δίπολο. Ορμώμενη η μια από το παρελθόν, κι έχοντας η άλλη στραμμένο το βλέμμα στο μέλλον. Από τον Ελ/Le Corbusier στη Biennale
Υ.Γ. 2: Από το γραφείο του κ. Γιώργου πέρασαν μετά από εμένα άλλες τρεις τεράστιες μορφές του γραμμικού σχεδίου, όλοι βιρτουόζοι χειριστές του rapidograph, όλοι παιδιά του ίδιου δάσκαλου... Όλοι πνευματικά μου τέκνα! Κι αυτοί όλοι, σήμερα είναι αρχιτέκτονες που έχουν τους ίδιους προβληματισμούς με τον ...δάσκαλό τους!
