20/1/15

Για μια «open source» κινητική

Το κεφάλαιο που λέγεται «κινητική αρχιτεκτονική» αποτελεί μια προβληματική και αναπάντητη στο σύνολό της, απαίτηση των θεωρητικών από τη δεκαετία του ‘60. Από τότε που πρωτο-εμφανίστηκε ως ερώτημα κι εξελίχθηκε ως κίνημα οι διάφοροι τολμηροί θεωρητικοί του Archigram, ή οι Metabolists πιο μετά και πολλοί άλλοι αργότερα, προσπάθησαν να απαντήσουν στο ερώτημα αν μπορεί ένα κτίριο να κινείται. Κυριολεκτικά να κινείται! Και είχαν φτάσει στο σημείο να κινούν ακόμη κι ολόκληρες πόλεις στην αναζήτηση της μελλοντικής αστικής κατοίκησης…

Walking City on the Ocean - Ron Herron
Η έννοια της κίνησης είναι βεβαίως πολλά ερμηνευόμενη συνεπώς και ο τρόπος που ένα κτίριο θα «κινηθεί». Η απλούστερη περίπτωση κίνησης ως εν δυνάμει εφαρμόσιμη έννοια είναι η περιστροφή. Αντίστοιχα απλή είναι -στην εφαρμογή της- και η μετάθεση. Αυτή έχει πιο σύνθετη εξέλιξη και περιλαμβάνει την αποκόλληση, την ανύψωση ή την κατάβαση ενός όγκου και την προσαρμογή του σε μια νέα θέση. Λίγο πιο δύσκολη και πάντα αναλόγως με το μέγεθος είναι η κύλιση αφού αυτή απαιτεί πιο σύνθετες τεχνικές. Αυτή -η κύλιση- απαιτεί και την ανάλογη υποδομή η οποία προκύπτει συχνά υπερτοπική, λ.χ. ράγες (η ύπαρξη -και μόνο- των οποίων βάζει την καλπάζουσα φαντασία των αρχιτεκτόνων να τις επεκτείνει κατά βούληση!), κατά την εφαρμογή της δε περιορίζεται από ιδιοκτησιακά καθεστώτα (δημόσια ή ιδιωτικά) και πιθανώς άλλα νομικά κωλύματα.

jagnefalt milton: a rolling master plan

Sharifi-ha House / Nextoffice – Alireza Taghaboni

Πρέπει μετά να σκέφτεται κανείς και το μέγεθος (τον όγκο) που θα ήθελε να κινήσει. Είναι διαφορετικό να κινηθεί ένας όγκος μεγέθους γιαπωνέζικου δωματίου και πολύ διαφορετικό να κινηθεί ένας διώροφος όγκος μεγέθους αναλόγου με μια κατοικία δυτικών προδιαγραφών και ανέσεων.

Τα ερωτήματα περί του είδους ή του τρόπου κίνησης είναι πραγματικά πολλά. Και είναι και διαφορετικά μεταξύ τους! Ας μην διογκώνουμε όμως το θέμα. Κινητική αρχιτεκτονική μπορεί κάλλιστα να είναι και η περιστροφή περσίδων στην πορεία της ημέρας για το βέλτιστο σκιασμό προσόψεων… Αυτό και μόνο προσδίδει εναλλασσόμενη μορφή στο κτίριο στο μήκος του χρόνου. Κι αυτός φαίνεται να είναι ο πλέον δόκιμος ορισμός/περιγραφή της κινητικής αρχιτεκτονικής.



Και βέβαια ένας ακόμη από τους λόγους που η κινητική δεν «ευδοκίμησε» είναι κι ο στατικός! Ό,τι κι αν σχεδιάσει κανείς, όπως κι αν οραματιστεί ότι αυτό θα κινείται θα πρέπει να σχεδιαστεί/επινοηθεί/υπάρξει μηχανισμός κίνησης τέτοιος που να αποσβαίνει ταλαντώσεις, στρέψεις και τάσεις αδράνειας. Ήτοι αύξηση του κόστους κατασκευής για κάτι το οποίο είναι αφ’ ενός τεχνικά/τεχνολογικά πειραματικό και αφ’ ετέρου λειτουργικά/συνθετικά χωρίς προσανατολισμό, χωρίς κατεύθυνση…

Το ερώτημα που πραγματικά ενδιαφέρει είναι -και πρέπει να είναι- ένα: Γιατί να πρέπει να μετακινήσουμε ένα κτίσμα; Ή έστω ένα τμήμα του; Αν το καλοσκεφτεί κανείς ένα κτίσμα που κινείται, ένα κτίριο που του βάλαμε ρόδες και το μετακινούμε πέρα-δώθε, ετυμολογικά δεν είναι κτίσμα. Είναι απλώς μια κατασκευή… Η ανάγκη ωστόσο για να κινείται, το κριτήριο, προκύπτει από μάλλον ανούσιους λόγους γι’ αυτό και ποτέ δεν εξετάστηκε με την απαιτούμενη σοβαρότητα ώστε να υπάρξει και ικανό αποτέλεσμα. Ώστε να υπάρξει κι ένας ολοκληρωμένος σχεδιασμός που να αντέχει τις καταπονήσεις που προκαλεί η κίνηση και να απαντά χωρικά και κινησιολογικά στην αρχικά τεθείσα ανάγκη.

Κι έτσι καταλήγουμε και δανειζόμαστε ήδη χρησιμοποιημένες μορφές από άλλες δοκιμασμένες χρήσεις. Τα τρένα, για παράδειγμα, είναι μια πολύ καλή απάντηση στα στατικά ζητήματα μια κατασκευής. Ιστορικά, όποιο ερώτημα κι εάν ετέθη, αποφασίστηκε ότι λίγο έως πολύ -και με τις απαραίτητες παραδοχές- το είχε ήδη απαντήσει η «σταθερή» αρχιτεκτονική! Κι αν αυτή (η «δομημένη» αρχιτεκτονική) αποδείχτηκε ότι υπάρχει ως απάντηση στις πραγματικές ανάγκες, τότε το αντίθετο, η «ανάγκη» της πιστοποίησης (ή η πιστοποίηση της ανάγκης) ύπαρξης της κινητικής αρχιτεκτονικής μέσω του εκ των υστέρων καθορισμού των κριτηρίων είναι εντελώς εσφαλμένη και άστοχη ενέργεια…

Είναι ανάποδη!

Έτσι, εάν η συλλογιστική του σχεδιασμού οδηγήσει συνειρμικά στην κίνηση τότε αυτή καθίσταται απαραίτητη. Και τότε ψάχνεις και τους ανάλογους τρόπους εφαρμογής. Εκείνους που εντάσσονται στη σύνθεση και απαντούν σε συγκεκριμένο πρόβλημα.

Διπλωματική εργασία (2000) – Μεταφερόμενο νοσοκομείο

Η διπλωματική εργασία που μελετήσαμε το 2000 είχε τίτλο «Μεταφερόμενο νοσοκομείο». Η έννοια της κινητικής μας απασχολούσε από τότε. Είχαμε όμως ήδη κατανοήσει ότι για να μπορείς να διερευνήσεις την κινητική αρχιτεκτονική πρέπει πρώτα να έχεις καθορίσει την ανάγκη και τα κριτήρια. Όσο εξελίσσονταν οι αρχικές σκέψεις και κατασταλάζαμε στο βασικό άξονα σχεδιασμού αποδεικνυόταν όλο και πιο πυκνά ότι αυτό που προέκυπτε δεν ήταν τελικά αυτό καθ’ αυτό κινούμενο. Έχοντας διαγνώσει την δυσκολία εφαρμογής της πλήρους κίνησης, και καθορίζοντας εκ των προτέρων τι θα «κάνει» ένα τέτοιο νοσοκομείο, τι θα παρέχει και σε ποιους θα απευθύνεται, ορίσαμε το είδος και το εύρος της κίνησης. Γι αυτό και το νοσοκομείο δεν ονομάστηκε «κινητό»!

Ονομάστηκε μεταφερόμενο επειδή βασική αρχή της κατασκευής του ήταν η εύκολη και ταχεία συναρμολόγηση και αποσυναρμολόγηση. Το νοσοκομείο μεταφερόταν από-συναρμολογημένο (σε τμήματα - μικρά και μεγάλα) και είχε ως κεντρική απαίτηση την έγκαιρη υποστήριξη κατεστραμμένων τοπικών υγειονομικών δομών μετά από έκτακτα περιστατικά (σεισμός, επιδημία κλπ). Μιας μεταφερόμενης κατασκευής απαρτιζόμενης από απολύτως τυποποιημένα στοιχεία συνδεσμολογίας η οποία κατά τη στοίβαξη έπρεπε να καταλαμβάνει τον μικρότερο κατά το δυνατόν όγκο και αντίστοιχα βάρος. Σχεδιάστηκε λοιπόν μια κατασκευή που μπορούσε να συναρμολογηθεί σε λιγότερο από μια εβδομάδα, για την εβδομάδα δε αυτήν κάλυπτε υπερ-επείγοντα περιστατικά με μικρότερη αυτόνομη μονάδα η οποία προσαρμοζόταν στη συνέχεια στο μεγαλύτερο τμήμα του νοσοκομείου.


Αυτό το «είδος» της κινητικής είχε τη δυνατότητα ανάπτυξης σε πολλαπλά είδη σχήματα, κλίσεις και λειτουργίες, σε έκτακτες περιπτώσεις αναπτυσσόταν ακόμη και κατά μήκος υπάρχοντος οδικού δικτύου. Το είδος και ο τρόπος κατασκευής κατ’ ουσίαν ορίζεται από την ονομασία «μεταφορά» και καλύπτεται πλήρως από αυτήν. Η δυνατότητα όμως να αναπτύσσεται σε ποικίλλα σχήματα (καλύπτοντας πάντοτε τις κατά τόπους μορφολογικές ανάγκες) μπορεί ασφαλώς να θεωρείται ως μια πολύ συγκεκριμένη μορφή κινητικής.

Κι ήταν η πρώτη φορά, προ 15ετίας, που σε επίπεδο διπλωματικής εργασίας σε πολυτεχνική σχολή μελετήθηκε η συναρμολόγηση και αποσυναρμολόγηση μεγάλου μεγέθους κατασκευής (εμβαδού 2.800,00 τ.μ.) σε ακραίες συνθήκες (βασισμένη σε πρότυπα στρατού-εκστρατείας). Και κατ’ αυτήν την έννοια και προφανώς χαριτολογώντας λέγαμε μεταξύ μας ότι …ήμασταν μπροστά απ’ την εποχή μας! Τη διπλωματική εκείνη το 2002 την βράβευσε το Τεχνικό Επιμελητήριο κατά την τελετή υποδοχής μας ως νέα -τότε- μέλη.

Έκτοτε, στην «τρικυμιώδη» καριέρα μας, είδαμε να περνάνε μπροστά μας άλλες μελέτες με επαίνους και πρώτα βραβεία διεθνών διαγωνισμών… Με τα δικά μας πτυσσόμενα containers σε βελτιωμένη έκδοση! Είδαμε κι άρθρα σε εφημερίδες που ‘λεγαν πως το κράτος έψαχνε μεταφερόμενα νοσοκομεία… Κι επειδή δεν είχαμε, ψάχναμε στην Ισπανία! Είδαμε να φιγουράρουν στις προθήκες των κυριλέ βιβλιοπωλείων ολόκληρα βιβλία για την επανάχρηση των containers που έγινε ξαφνικά της …μόδας. Και τώρα που το internet σφύζει από πληροφορία είδαμε και μελέτες που εκμεταλλεύτηκαν στο έπακρον τις χωρικές δυνατότητες των συμπαθέστατων μεταλλικών κουτιών. Τα οποία ωστόσο δεν έχουν κανένα ενδιαφέρον πέραν του αισθητικού όσο δεν «κινούνται»!

       

Ίδια ιδέα, ίδια έκφραση, ίδια εκμετάλλευση...

Cameron Sinclair (2006) – A call for open source Architecture

Την ώρα που εμείς πιάναμε την πρώτη μας δουλειά στα μικρά γραφεία που …ποτέ δεν μεγάλωσαν, την ίδια ώρα που μετράγαμε σπαταλημένες ώρες από τη ζωή μας περιμένοντας έναν ελεγκτή, εκείνη την ίδια ώρα ο συνομήλικος κ. Cameron Sinclair με μόλις ένα laptop και ελάχιστο αρχικό κεφάλαιο έστησε την ιστοσελίδα ενός παγκοσμίου δικτύου εθελοντών (open source) αρχιτεκτόνων και σχεδιαστών. Το Architecture for Humanity, είναι ένας μη κερδοσκοπικός οργανισμός που δημιούργησε μια βάση δεδομένων σε παγκόσμια κλίμακα από φθηνές και γρήγορες κατασκευές και παρέχει αρχιτεκτονικές λύσεις ειδικά για τις ανθρωπιστικές κρίσεις και τις κοινωνίες που τις χρειάζονται. Το εθελοντικό αυτό δίκτυο, (που εξαπλώνεται διαρκώς) παράγει ιδέες, σχεδιάζει, μελετά και κατασκευάζει. Ο κ. Cameron Sinclair βραβεύτηκε το 2006 με το TED prize που μεταφράστηκε σε 100.000 δολάρια και μια ευχή «να αλλάξει τον κόσμο». Δεν χρειάζεται να πει κανείς περισσότερα, τα είπε ο ίδιος…


Μας είπε για την ανάγκη του εθελοντισμού με τον απλούστερο δυνατό τρόπο… «Δεν μπορούμε να τα περιμένουμε από τους άλλους», μας είπε ότι όταν «επινοείς δεν είναι ποτέ πραγματικότητα, πραγματικότητα γίνεται μόνο όταν το κατασκευάσεις» και ως σημαντικότερο ίσως όλων τόνισε ότι «αν δεν κάνουμε κάτι δραστικό αναφορικά με την οικιστική ανάπτυξη τότε σε μια εικοσαετία (10 χρόνια από τότε που το είπε) ένας στους τρεις θα μένει σε καταυλισμούς»… Έχοντας ελαχιστοποιήσει το κόστος κατασκευής κι έχοντας απαντήσει καινοτόμα στα ζητήματα πνευματικών δικαιωμάτων, και μετά από περίπου 15 χρόνια επισταμένης δουλειάς, ο κατά τα άλλα σεμνότατος κ. Cameron Sinclair μπορεί να παινεύεται ότι τα κατάφερε!

Τι κατάφερε; Όλες οι δουλειές που παρουσιάζει, στο σύνολό τους είναι ουσιώδης και αδιαπραγμάτευτη κινητική αρχιτεκτονική. Με την ίδια έννοια που ήταν κινητική αρχιτεκτονική και το νοσοκομείο. Κι όταν υποστηρίζει τους πληθυσμούς και τις κοινωνίες, δεν απέχει από το παραπάνω νοσοκομείο. Ειδικά όμως εκείνη η τέντα που αναπτύσσεται στα καλάμια είναι η επιτομή της κινητικής και μάλιστα επικουρούμενη από την ίδια τη φύση! Κι όταν πια παύει η απαίτηση το μαζεύουν και το στήνουν αλλού…

Αλλά αυτό που τον έκανε να βρίσκεται μερικά χρόνια μπροστά από όλους μας είναι αυτή η λογική της «open source» κινητικής αρχιτεκτονικής. Είναι ο εθελοντισμός μέσω υπολογιστών, είναι η ίδια η κοινωνική μέριμνα με ψηφιακό format. Ο κ. Cameron Sinclair είναι εμπνευσμένος και ενέπνευσε με τη σειρά του ένα σωρό κόσμο… Παγκοσμίως!

Μόλις χθες ανακοινώθηκε ότι ο οργανισμός διακόπτει τη λειτουργία των κεντρικών γραφείων του, προφανώς για οικονομικούς λόγους. Ακόμη κι αν κάποια κατά τόπους γραφεία λειτουργούν ανεξάρτητα, φαίνεται πως ήρθε η αρχή του τέλους μιας μεγαλειώδους ιδέας...